KARA KUTU

CVR ( Cockpit Voice Recorder-Pilot Kabini Ses Kaydedicisi )

FDR ( Flight Data Recorder-Uçuş Verileri Kaydedicisi)

Ülkemizde ne zaman bir uçak kazası olsa ülke gündeminin başına FDR (Flight Data Recorder) ve CVR (Cockpit Voice Recorder) yani uçuş veri kayıt cihazı ve kokpit ses kayıt cihazı oturur. Bu iki kayıt cihazı bir kaza sonrasında nasıl bu kadar önem kazanıyor konusuna girmeden önce teknik özelliklerine bir bakalım.

FDR ve CVR, halk arasında kara kutu (black box) olarak bilinir. Bu ismi almalarının sebebi kara haber vermelerinden kaynaklanmaktadır. Kara kutular isimlerinin aksine, uçaklarda bulunan bütün komponentlerinin dış yüzeyleri siyah veya gri renkte olmasına rağmen, sadece bu iki kayıt cihazı bütün diğer komponentlerden kolayca ayırt edilebilsin diye turuncu renkli dış yüzeye sahip olmak zorundadırlar. Diğer cihazlar uçağın burun kısmına yakın bölgede bulunmasına rağmen bu cihazlar yapılan analizler ve kaza tecrübeleri sonucu uçakların en az hasar aldığı arka kısmında bulunurlar. Her iki kayıt cihazının üzerinde de uçağın suya düşmesi durumunda kayıt cihazlarının üzerinde bulunan ULB (Under Locator Beacon) vasıtasıyla 1 ay boyunca insan kulağının duyamayacağı 37,5 KHz’lik frekansta her saniyede bir pals gönderir. Özel alıcılar vasıtasıyla su altındaki kayıt cihazlarının yerleri tespit edilmeye çalışılır. Yine diğer cihazlardan farklı olarak turuncu renkli dış yüzeylerinin üzerine yerleştirilen fosfor şeritler vasıtasıyla ışık tutulduğunda parlayarak kendini belli eder. FDR ve CVR fiziksel olarak birbirlerine çok benzerler .CVR’lar FDR’lara göre biraz daha kısadır. Eski uçaklarda FDR’lar çelik banda kaydederken günümüzde bildiğimiz teyp bandı benzeri bantlara verileri kaydetmektedir. FDR’lar genel olarak son 25 saatlik uçuşu kaydederken CVR’lar kokpitteki son yarım saatlik sesleri kaydeder. Son zamanlarda ise 2 saatlik sesleri kaydeden modelleri üretilerek modern uçaklarda kullanılmaya başlanmıştır. FDR’lar önce çelik bantlara daha sonraki yıllarda ise teyp bantlarına son olarak ise yarı iletken (solid state) devre elemanlarına kaydedilmektedir. CVR’da eskiden teyp banlarına kaydederken yeni nesil CVR’larda ise sesler FDR’daki gibi yarı iletken (solid state) devre elemanlarına kayıt yapmaktadır. Bir diğer farklılıkları da FDR kayıtları pilotlar tarafından silinemez fakat CVR kayıtları uçak yere indikten sonra uçak park frenine alındıktan sonra eğer uçuşta bir olay yaşanmamış ise istenildiği takdirde pilot tarafından silinebilir.

FDR normalde bir motor çalıştığı zaman verileri kaydetmeye başlar. Motorlar duruncaya kadar bu kayıt işlemi devam eder. CVR’da motorlar çalıştırıldıktan sonra 4 kanal üzerinden sesleri kaydeder bunlar kaptan, ikinci pilot ve gözlemci için bir de kokpit içinde bulunan bir alan mikrofonu vasıtasıyla kokpitteki tüm sesler kayıt altına alınır. CVR motorlar durduktan sonraki 5 dakika süresincede kayıt yapabilme özelliğine sahiptirler. Özellikle gelişen teknoloji ile birlikte FDR’ların kaydettiği parametrelerin sayısının artması zaman içerisinde bakım amacıyla da kullanılabileceğinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Uçaklardaki her türlü yaşanan olumsuzlukta FDR verilerine bakılarak olayın sebepleri araştırılmaya başlanmıştır. Bunlara örnek vermek gerekirse maskeler düştüyse maskelerin düşme sebebi teknik mi yoksa bir pilot hatası mı olduğu, uçak inişte pistten çıktıysa pisten çıkma sebebi gibi olaylar çok rahat bir şekilde tespit edilebilmektedir. Hatta motorda yaşanan bir problemde motor parametrelerine bakılarak uçağın uçmasına engel bir durum varsa motorun bakıma alınmasına bile karar verilebilmektedir. Bu özelliklerinden dolayı zaman içinde büyük havayolu şirketleri tarafından önleyici bakım (preventive maintenance) amaçlı kullanılmaya başlanmıştır.

Bu amaçla kullanılacak uçuş veri kayıt cihazının havacılık gibi zamana karşı yarışın yapıldığı bir sektörde bir gün sonrasına dahi sonuçlarının alınması, bu cihazdan istenilen verimin alınamamasına neden olurdu. Eğer kayıtlarda bir problem yoksa bir FDR veya CVR’ın uçaktan sökülmesi ile deşifre edilmesi arasındaki süre 15 dakikayı geçmez. Her olayın durumuna bakılarak hangi parametrelerin kontrol edileceği bellidir. Bu parametrelere bakılarak ilk sonuçların alınması 20 dakikayı geçmez. Fakat bir uçak kazası sonrası veriler analiz yapılacaksa çok daha detaylı bir araştırma gerekir. Bununla birlikte CVR’ da ki ses kayıtları da FDR ile birlikte senkronize bir şekilde alınarak karşılaştırılır. Kaza kırım ekibinin kaza mahallinde topladığı deliller, meteoroloji raporları, teknik bakım kayıtları, pilotların eğitim durumları, kule kayıtları incelenerek detaylı bir araştırma yapılır. Bu konunun üzerine düşülmesi halinde kesin rapor bir kaç ay içinde verilebilir.

Milli havayolu şirketimiz THY’nin kendi envanterinde bulunan tüm uçakların FDR ve CVR kayıt cihazlarını deşifre edebilecek kabiliyete sahip bulunmaktadır.

Bu konu ile ilgili olarak ICAO (uluslar arası Sivil Havacılık teşkilatı), 1 Ocak 2005 tarihi itibari ile aldığı bir karar havacılık emniyeti açısından bir dönüm noktasıdır. Tüm havayolu şirketlerinin Uçuş Veri İzleme (Flight Data Monitoring) programını kurmaları ve bunu yürütmeleri zorunluluğu getirilmiştir. Bu program çoğunlukla havayolu şirketlerinin Kalite Güvence Bölümü tarafından yürütülmektedir. Bu programı alıp kurmayan şirketler ise bunu kuran ve işleten şirketlerden bu desteği almak zorundadırlar. Programın amacı FDR’ın kaydettiği verileri bir hafıza kartı vasıtasıyla alarak bunları otomatik olarak analiz yapmayı sağlamak ve limit dışı bir veri var ise bunu teknik veya pilot hatası şeklinde otomatik olarak rapor etmeyi sağlar. Bu program sayesinde 25 saatlik bir uçuş 10 dakika gibi kısa bir süre içerisinde analiz edilerek sonuçlara ulaşılabilmektedir. Hafıza kartlarının sökülerek verilere ulaşılması süresince geçen zaman kaybınının önlenmesi amacıyla yakın bir gelecekte uçaklar park ettikten sonra havaalanlarındaki kablosuz (wireless) internet bağlantıları ile şirketin kalite güvence bölümüne otomatik olarak bütün verilerin gönderilmesiyle, merkezde analizin yapılması sağlanarak önleyici bakımda bir adım daha ileri gitmektir.